Ze zijn er al heel lang, de vijf fases van rouw van Elisabeth Kübler Ross. Voor mij werden ze pijnlijk relevant toen ik, Maartje Lute in 2018, mijn twee maanden oude zoontje verloor. Ik ben door heel veel emoties heen gegaan en ik vroeg me af: ‘Gelden deze fases van rouw ook in mijn geval. Gelden ze ook wanneer u als ouder een kind verliest?’
Wat zijn de vijf fases van rouw?
- Ontkenning: Dit kan niet waar zijn, het kan niet dat dit mij of ons overkomt.
- Woede: Waarom ik? Waarom wij? Dit is niet eerlijk! Dit hebben wij niet verdiend.
- Onderhandelen: Ik beloof echt een beter persoon te zijn als…, als dit wel goed komt dan zal ik altijd…
- Verdriet en depressie: Ik geef het op, ik sluit me af, veel verdriet en huilen.
- Aanvaarding: Ik ga verder met mijn leven, ik accepteer wat er gebeurt is, ik laat het los maar vergeet het niet.
Passen deze fases van rouw nog in de tijdsgeest van nu?
De fases waren oorspronkelijk gebaseerd op het proces van en ontworpen vóór mensen die gaan sterven. De focus van de onderzoekster Elisabeth lag hierin op stervensbegeleiding. Maar, voegt zij daar aan toe, de vijf fasen van rouw ziet u terug in elke emotionele reactie op persoonlijk trauma en verandering. Volgens Rob Bruntink – expert palliatieve zorg, is deze theorie maar gebaseerd op een paar gesprekken die zij voerde met stervende mensen. ‘Terloops verklaarde ze deze fases van rouw ook van toepassing op rouwende’, zegt hij daarna.
Ik ben zelf gaan zoeken en kwam als snel een uitgesproken mening tegen van een expert op het gebied van rouw. ‘Er klopt geen snars van’ is de mening van Bruntink: ‘Het ongelooflijk precaire, intieme, complexe, persoonlijke palet van gevoelens en gedragingen, dat optreedt na het verlies van iemand van wie u veel hield, heeft Kübler-Ross vastgelegd in een soort mal. Alsof ieder individu slechts vijf gevoelens en houdingen mag beleven in zijn rouwproces.’ Daarin staat hij niet alleen, merk ik als ik dezelfde vraag stel aan de groep van 1000 rouwende ouders.
Deze theorie heeft zij in 1969 gepresenteerd, dat is ruim vijftig jaar geleden. Ik kan me voorstellen dat mensen toen ook iets anders dachten, dingen anders verwoorden en een andere belevingswereld hadden. Kübler-Ross heeft in haar theorie de fases bedoeld als omschrijving, van wat zij ervaarde en zag in de gesprekken die zij had met stervenden. Terwijl deze fases daarna en nu nog steeds gebruikt worden in de vorm van een voorschrijving. Dus dat wat er gaat gebeuren als u rouwt. Het kan dan gebeuren dan de rouwende zélf maar ook de professionals die ermee te maken hebben denken dat dit de volgorde is die aangehouden ‘moet’ worden. Soms denken mensen dan dat ze het ‘niet goed’ doen of dat ze iets ‘over slaan’ en weer terug moeten. ‘Het model is op die manier misleidende en daarom schadelijk’, zegt Bruntink.
Herkennen ouders die een kind verloren zich hierin?
Ellis Beautican: ‘Ik denk dat deze niet gelden voor uw kind. Dat verdriet blijft namelijk altijd.’
Linda Helderop-Jansen: ‘Ongeloof en intens verdriet, woede en verdriet wisselen elkaar af. Overleefstand, depressieve gevoelens, doorgaan (voor uw andere dochter)… aanvaarden nooit, en dan nog alle gebeurtenissen. Het had niet gehoeven en hoe mensen reageren en alle prikkels maken ook nog deel uit van dit proces.. verweven zoal het kan doen we! U schommelt alle kanten op, en uw gevoel kan elk moment anders zijn
Jeanette van Kruijk: ‘Lastig om het te herkennen. Iedere persoon heeft zijn of haar eigen rouwproces lijkt mij. Het is zo individueel en ik merk weerstand als mijn rouwproces in een stappenplan moet. Dat is wringen in een keurslijf wat echt niet past. Met respect met mijn gevoel omgaan is voor mij belangrijk.’
Stef Meijs: ‘Wat mij betreft redelijke onzin, die verschillende fases. Volgens velen van de huidige rouwtherapeuten en coaches geheel achterhaald. Zie bijvoorbeeld het uitstekende boek van Johan Maes en Eva Maria Jansen met als titel: ‘Ze zeggen dat het overgaat…’. Zeker herken ik bepaalde emoties die behoren bij de fases, maar alles loopt door elkaar. In mijn geval, nu 2 jaar na de dood van onze 26-jarige zoon, kan ik zelf ook constateren dat een aantal fases bij mij in het geheel niet zijn voorgekomen. Ik geloof er ook niet in. In het boek staat ook: ‘Rouw is een proces dat zich in en door ons hele leven heen ontwikkelt en ons maakt tot wie we zijn en dat in die zin dus nooit overgaat’.
Hanny van Olst: ‘Ik herken wel de fases wel bij volwassenen. Toen mijn vader heel ernstig ziek was en niet meer beter kon worden, maar na de dood van onze dochter, herken ik mij daar niet in, dit is nu 49 jaar geleden, er werd toen wel anders met verdriet omgegaan.’
Persoonlijk denk ik dat mensen tegenwoordig veel beter ‘zelf willen nadenken’ en ‘zelf willen voelen’ dan vijftig jaar geleden. Toen namen ze de dingen die hen verteld werden door de autoriteiten sneller aan als waarheid. Nu gaan ze eerder af op hun eigen gevoel af en houden ze meer rekening met wat zij zelf ervaren.
Ieder rouwproces is verschillend van duur en van ervaring
Naar aanleiding van de reacties van de groep van 1000 ouders kom ik tot de conclusie dat er veel meningen zijn maar over de volgende dingen zijn ze de meeste het wel eens.
- Rouwen om uw kind stopt niet na de laatste fase, u neemt het uw hele leven mee.
- De ‘fases’ komen en gaan in golven, heen en terug, er is geen volgorde.
- Iedereen is uniek, zo ook elk rouwproces, daar is geen stappenplan van te maken.
- De dood van een kind kan u niet in dezelfde fases ‘gieten’ als de dood van iemand die op een veel oudere leeftijd sterft.
U hoeft u dus ook absoluut niet schuldig te voelen wanneer u de vijf fases niet volgt. Het is helemaal niet gek als u u, net als ik en heel veel ouders, niet herkent in deze vijf fases. U mag u voelen hoe u wilt, wanneer u wilt, waar u wilt. U mag zo veel emoties of zo weinig emoties hebben als u wilt. U hoeft geen theorie te volgen om het goed te doen. Niemand weet hoe u u voelt, óók niet als ze het zelf hebben meegemaakt. Want niemand zit in precies dezelfde situatie als u, nooit! Het is allemaal al moeilijk genoeg als u een kind verliest dus maakt u u geen zorgen over het feit of u wel goed rouwt. U doet het precies op de manier die bij u past, en dat is het enige wat u kan doen.
Ondersteuning bij het rouwproces is ook voor iedereen anders. De een zoekt hulp bij een therapeut en de ander vindt een andere manier van werken. Wanneer u weet dat het overlijden van een dierbare nadert, kan het ook prettig zijn u hier op voor te bereiden. Op doodinzicht.nl vindt u vele mooie verhalen, tips en bijzondere weetjes die wellicht het proces wat makkelijker maken. Daarnaast is het mooi om een dierbare altijd bij u te dragen in een tastbare herinnering. De assieraden van Memorie Sieraden zijn uniek en persoonlijk en een bijzondere manier om u dierbare bij u te dragen.
